مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (CSR) چیست + انواع + مثال‌های ایرانی

در دنیای امروز کسب‌وکارها تنها به دنبال افزایش سود نیستند. شرکت‌های پیشرو متوجه شده‌اند که بدون توجه به تأثیرات اجتماعی و زیست‌محیطی خود، نمی‌توانند در درازمدت همچنان موفق باشند. حال سوال اینجاست که نمونه مسئولیت اجتماعی شرکت کئام‌ها هستند و چرا این‌قدر اهمیت دارد؟ اگر به دنبال درک جامع از اینکه CSR چیست و چگونگی تأثیر آن بر برندها هستید، این مقاله برای شما آماده شده است.

مسئولیت اجتماعی چیست؟ تعریف کامل و دقیق CSR

مسئولیت اجتماعی یا CSR چیست؟ این مسئولیت شرکت‌ها (Corporate Social Responsibility) یا به اختصار CSR است که درواقع پاسخ سوال CSR مخفف چیست؟ است که این مفهوم نشان‌دهنده تعهد شرکت‌ها به فعالیت‌هایی است که تأثیر مثبتی بر جامعه، محیط‌زیست و اقتصاد دارند. CSR به این معناست که شرکت‌ها فقط به دنبال سودآوری نیستند، بلکه در قبال جامعه‌ای که در آن فعالیت می‌کنند نیز مسئولیت دارند.

رعایت اصول کلیدی، یک مسئولیت همگانی و اجتماعی!

شفافیت و اخلاق کسب‌وکار –  رعایت استانداردهای اخلاقی و جلوگیری از فساد در آموزش مدیریت پروژه

حفاظت از محیط‌زیست –  کاهش تولید آلاینده‌ها و مدیریت بهینه منابع طبیعی

حمایت از جوامع محلی  – مشارکت در فعالیت‌های خیریه و اجتماعی

ایجاد محیط کاری مناسب –  ارائه حقوق منصفانه و رعایت عدالت سازمانی

مزایای مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها برای کسب و کار آنها

1. ایجاد تصویری مثبت از برند= مصرف‌کنندگان ترجیح می‌دهند از شرکت‌هایی که مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را رعایت می‌کنند خرید کنند که به جامعه اهمیت بیشتری می‌دهند.
2. افزایش رضایت و وفاداری مشتریان= مشتریان به برندهای مسئول اجتماعی اعتماد بیشتری دارند و با خیال آسوده‌تر خرید می‌کنند.
3. کاهش هزینه‌های عملیاتی= حال که می‌دانید CSR چیست، اجرای این سیاست‌ها می‌تواند هزینه‌های اضافی را کاهش دهد. (هزینه‌های اضافی به هزینه‌هایی گفته می‌شود که به دلیل عدم مدیریت مناسب منابع، نادیده گرفتن اصول زیست‌محیطی و اجتماعی، یا فرآیندهای ناکارآمد به‌طور غیرضروری به وجود می‌آیند.)
4. جذب سرمایه‌گذاران و استعدادهای برتر= بسیاری از سرمایه‌گذاران و نیروهای کار حرفه‌ای به دنبال شرکت‌هایی با تعهدات اجتماعی بالا هستند.

هرم کارول در مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (Carroll’s CSR Pyramid)

هرم کارول یکی از شناخته‌شده‌ترین مدل‌ها برای تبیین مسئولیت اجتماعی شرکتی است. این مدل چهار سطح اصلی دارد: اقتصادی، قانونی، اخلاقی و بشردوستانه. استفاده از هرم کارول به مدیران کمک می‌کند تا استراتژی‌های مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در ایران را بر اساس اولویت‌بندی درست طراحی کنند.

۱. مسئولیت اقتصادی در هرم کارول  (Economic Responsibility)

پایه هرم کارول بر سودآوری و پایداری مالی استوار است. یک شرکت باید ابتدا توان تأمین هزینه‌ها و ایجاد درآمد پایدار داشته باشد تا بتواند سایر ابعاد مسئولیت اجتماعی را اجرا کند. این لایه تضمین می‌کند که منابع کافی برای سرمایه‌گذاری در توسعه پایدار و اقدامات CSR وجود داشته باشد.

مثال: برند گوگل با تخصیص بودجه برای تحقیقات علمی و آموزش دیجیتال در حوزه CSR اقتصادی فعالیت می‌کند.

۲. مسئولیت قانونی در هرم کارول   (Legal Responsibility)

لایه دوم بر رعایت قوانین و مقررات تأکید دارد. شرکت‌ها باید مطابق قوانین کار، حقوق مصرف‌کننده، مالیات و محیط‌زیست فعالیت کنند. پایبندی به قوانین، مشروعیت سازمان را تثبیت کرده و اعتماد عمومی را افزایش می‌دهد. این بعد نشان می‌دهد که مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بدون رعایت الزامات قانونی معنا ندارد.

نمونه مسئولیت اجتماعی شرکت: تسلا با توسعه خودروهای برقی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پاک یکی از نمونه‌های موفق CSR زیست‌محیطی و استراتژی توسعه پایدار است.

۳. مسئولیت اخلاقی در هرم کارول   (Ethical Responsibility)

این سطح فراتر از قوانین است و بر رفتار اخلاقی، انصاف و صداقت تأکید دارد. سازمان‌ها باید تصمیماتی اتخاذ کنند که نه فقط قانونی، بلکه از نظر اخلاقی نیز درست باشند. اجرای این لایه از مسئولیت اجتماعی پایدار باعث افزایش وفاداری مشتریان و اعتماد کارکنان می‌شود.

نمونه مسئولیت اجتماعی شرکت: پاتاگونیا یکی از برندهایی است که در تمام زنجیره تولید خود از مواد پایدار و نیروی کار منصفانه استفاده می‌کند.

۴. مسئولیت بشردوستانه در هرم کارول   (Philanthropic Responsibility)

آخرین لایه هرم به اقدامات داوطلبانه و خیرخواهانه مثل حمایت از آموزش، بهداشت و محیط‌زیست اختصاص دارد. این فعالیت‌ها الزامی نیستند، اما تصویر مثبتی از برند ایجاد می‌کنند. بسیاری از شرکت‌ها با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های اجتماعی توانسته‌اند جایگاه خود را به‌عنوان رهبران مسئولیت اجتماعی شرکتی تثبیت کنند.

نمونه مسئولیت اجتماعی شرکت: کوکاکولا با اجرای برنامه‌های تأمین آب آشامیدنی در کشورهای فقیر، به بهبود شرایط زندگی مردم کمک کرده و یک برندسازی انجام داده است.

هفت اصل اساسی در مسئولیت اجتماعی شرکتی

بر اساس استاندارد بین‌المللی ISO 26000، مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها  باید بر پایه هفت اصل اساسی بنا شود. این اصول نه‌تنها به سازمان‌ها کمک می‌کنند که تعامل مؤثرتری با ذی‌نفعان داخلی و خارجی داشته باشند، بلکه موجب ایجاد اعتماد عمومی، شفافیت عملیاتی و توسعه پایدار در سطح کلان می‌شوند. رعایت این اصول می‌تواند تضمین‌کننده مشروعیت اخلاقی و موفقیت بلندمدت برندها باشد.

اصل1: اصالت، پاسخگویی و شفافیت (Accountability & Transparency)

سازمان‌ها در قبال آثار مثبت و منفی تصمیم‌ها و عملکرد خود نسبت به جامعه، محیط‌زیست، کارمندان و سایر ذی‌نفعان باید پاسخگو باشند. شفاف‌سازی اطلاعات، گزارش‌گری دقیق و ارائه مستندات عملکرد اجتماعی از جمله الزامات این اصل است. در واقع، سازمانی که مسئولیت اجتماعی را جدی می‌گیرد، نه‌تنها از نظر قانونی بلکه از منظر اخلاقی نیز خود را موظف به ارائه گزارش‌های صادقانه به جامعه می‌داند. این اصل یکی از ارکان هفت‌گانه در استانداردهای بین‌المللی مسئولیت اجتماعی یا CSR محسوب می‌شود و تضمین‌کننده اعتماد عمومی است.

اصل2: رفتار اخلاقی و احترام به حقوق ذی‌نفعان (Ethical Behaviour & Respect for Stakeholders)

رفتار اخلاقی فراتر از رعایت الزامات قانونی است؛ یعنی تعهد به اصول انسانی، انصاف، صداقت و عدالت در تمامی سطوح سازمانی. از طرفی، احترام به حقوق گروه‌های مختلف مانند کارکنان، مشتریان، تأمین‌کنندگان، جوامع محلی و سهام‌داران باعث تقویت وفاداری و تعامل پایدار خواهد شد. در این اصل، سازمان‌ها باید با شناخت نیازها و نگرانی‌های ذی‌نفعان، در جهت تأمین منافع متقابل گام بردارند. توجه به اصل انصاف یکی از پایه‌های اصلی موفقیت مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در ایران به شمار می‌آید.

اصل۳: رعایت حقوق بشر (Human Rights)

سازمان‌ها موظف‌اند در تمامی فرآیندها و تصمیم‌گیری‌های خود، اصول بنیادین حقوق بشر را رعایت کنند. این اصل شامل عدم تبعیض، فرصت‌های برابر، شرایط کاری عادلانه و جلوگیری از هرگونه سوء‌استفاده از نیروی کار است. رعایت حقوق بشر نه‌تنها به بهبود اعتبار برند کمک می‌کند، بلکه باعث جذب سرمایه‌گذاران و مشتریان آگاه اجتماعی نیز می‌شود. بسیاری از استراتژی‌های موفق مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بر پایه این اصل طراحی می‌شوند.

اصل۴: احترام به قوانین (Respect for the Rule of Law)

پایبندی به قوانین و مقررات ملی و بین‌المللی از مهم‌ترین ستون‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی است. شرکتی که قوانین کار، مالیات، ایمنی محیطی و استانداردهای تجاری را رعایت نکند، نه‌تنها با جریمه‌های قانونی بلکه با از دست دادن اعتماد عمومی مواجه می‌شود. رعایت این اصل به سازمان کمک می‌کند تا فعالیت‌هایش در چارچوب توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی معنا پیدا کند.

اصل۵: توجه به هنجارهای بین‌المللی رفتار (International Norms of Behaviour)

گاهی قوانین محلی به‌تنهایی کافی نیستند. در چنین شرایطی، سازمان‌ها باید به هنجارهای بین‌المللی مانند استانداردهای کار سازمان ملل یا توصیه‌های سازمان جهانی کار پایبند باشند. این اصل تضمین می‌کند که حتی در کشورهایی با قوانین ضعیف‌تر نیز مسئولیت اجتماعی و اخلاقی سازمان زیر سؤال نرود. توجه به این موضوع یکی از معیارهای کلیدی در گزارش‌های CSR حرفه‌ای است.

اصل۶: توجه به منافع جامعه (Respect for Community Interests)

هر سازمان بخشی از جامعه است و فعالیت‌هایش بر زندگی مردم اثر مستقیم دارد. اصل توجه به منافع جامعه شامل سرمایه‌گذاری در آموزش، بهداشت، رفاه عمومی و حمایت از فرهنگ‌های محلی می‌شود. این موضوع باعث ایجاد اعتماد اجتماعی به برندها شده و مزیت رقابتی پایداری برای کسب‌وکار ایجاد می‌کند.

اصل۷: حفاظت از محیط‌زیست (Environmental Responsibility)

حفاظت از محیط‌زیست یکی از پایه‌ای‌ترین اصول مسئولیت اجتماعی شرکتی است. سازمان‌ها باید با کاهش آلاینده‌ها، مدیریت منابع طبیعی و توسعه محصولات سبز، اثرات زیست‌محیطی خود را به حداقل برسانند. رعایت این اصل نه‌تنها به توسعه پایدار کمک می‌کند بلکه تصویر مثبتی از برند در ذهن مشتریان ایجاد می‌نماید.

چگونه یک برنامه مسئولیت اجتماعی موفق ایجاد کنیم؟

برای اجرای یکCSR موثرشرکت‌ها باید برنامه‌ریزی استراتژیک داشته باشند. در این بخش، مراحل کلیدی ایجاد یک استراتژی CSR موفق را بررسی می‌کنیم.

1. تحلیل نیازها= شناسایی مسائل و نیازهای اجتماعی و زیست‌محیطی که شرکت می‌تواند در آن مشارکت کند.
2. تعیین اهداف مشخص= تدوین برنامه‌هایی که تأثیر مثبت و ملموسی بر جامعه داشته باشد.
3. اجرای سیاست‌های CSR= پیاده‌سازی برنامه‌هایی که عملی و موثر باشند برای دستیابی به اهداف تعیین‌شده.
4. اندازه‌گیری نتایج= بررسی تأثیر مثبت یا منفی برنامه‌ها و ایجاد تغییرات به سوی اهداف مثبت در صورت نیاز.

موانع و مشکلات اجرای CSR

باوجود مزایای زیاد این حوزه اجرای CSR بدون چالش نیست. برخی شرکت‌ها صرفاً برای بهبود تصویر خود CSR  نمایشی انجام می‌دهند که هیچ تأثیر واقعی بر جامعه ندارد.

برای تشخیص واقعی بودن مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها می‌توان به چند عامل کلیدی توجه کرد. بررسی گزارش‌های شفافیت مالی یکی از راه‌های ارزیابی صداقت شرکت‌ها در اجرای برنامه‌های CSR چیست،  است. همچنین، مطالعه برنامه‌های اجرایی و ارزیابی تأثیر واقعی آن‌ها بر جامعه نشان می‌دهد که آیا این اقدامات صرفاً تبلیغاتی هستند یا تغییری مثبت ایجاد می‌کنند. در نهایت، بررسی اعتبار سازمان‌های ارزیاب که عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را تحلیل می‌کنند، می‌تواند به درک دقیق‌تری از میزان تعهد یک کسب‌وکار به CSR کمک کند.

مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در ایران: فرصت‌ها و چالش‌ها

در ایران، مفهوم «مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها» هرچند ریشه‌هایی در سنت‌ها و فرهنگ ایرانی چون وقف و قرض‌الحسنه دارد، اما به‌صورت مدرن و ساختاریافته هنوز در مرحله رشد و بلوغ است. بسیاری از کسب‌وکارهای ایرانی هنوز نگاه تبلیغاتی یا مناسبت‌محور به این موضوع دارند و آن را بخشی از وظایف اصلی خود تلقی نمی‌کنند. با این حال، تغییرات در رفتار مصرف‌کننده و رشد شبکه‌های اجتماعی، شرکت‌ها را به سمت تعهد بیشتر به توسعه‌ی پایدار سوق داده است.

“The findings indicate that Corporate Social Responsibility (CSR) in Iran is still in its infancy. Many organizations lack a clear strategy and structured policies regarding CSR. From the employees’ perspective, while there is awareness of CSR concepts, practical implementation remains weak due to limited top management commitment and unclear governmental regulations.”

ترجمه فارسی: «یافته‌ها نشان می‌دهد که مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (CSR) در ایران هنوز در مراحل ابتدایی خود قرار دارد. بسیاری از سازمان‌ها فاقد استراتژی مشخص و سیاست‌های ساختاریافته برای اجرای CSR هستند. از دیدگاه کارکنان، هرچند آگاهی نسبت به مفاهیم CSR وجود دارد، اما اجرای عملی آن به دلیل ضعف در تعهد مدیریت ارشد و نبود چارچوب قانونی شفاف در سطح دولت، بسیار محدود است.»

منبع : (Nejati & Ghasemi, 2012 – ResearchGate)

بر اساس نتایج مطالعات منتشرشده در ResearchGate، عمده کارکنان ایرانی باور دارند که اگر شرکت‌ها بخواهند در بازار رقابت کنند و جایگاه پایداری به‌دست آورند، باید اصول هفت‌گانه مسئولیت اجتماعی را به‌عنوان بخشی از استراتژی کلان خود بپذیرند و از شکل سنتی فراتر روند. برای همین است که امروزه طراحی و اجرای برنامه‌های جامع مسئولیت اجتماعی یا CSR، دیگر یک انتخاب نیست؛ بلکه ضرورتی است که بر موفقیت و تصویر برند در ایران اثر مستقیم دارد.

اسنپ – معافیت از کمیسیون برای رانندگان آسیب‌پذیر

به گزارش عملکرد اسنپ در سال ۱۴۰۲، اسنپ بیش از ۱۱۵ میلیارد تومان را به‌صورت معافیت از کمیسیون برای رانندگان دارای معلولیت، جانبازان، خانواده شهدا و بیماران صعب‌العلاج اختصاص داد. این اقدام بخشی از طرح‌های نیکوکاری مسئولیت اجتماعی شرکتی این برند محسوب می‌شود و بیش از ۲۰ هزار راننده و ۲۰ میلیون سفر را تحت‌تأثیر قرار داد.

اسنپ‌کلاب – حمایت از مؤسسات نیکوکاری در شرایط بحرانی

به گزارش سایت زومیت در طرح «حمایت از مؤسسه‌های نیکوکاری در شرایط بحرانی»، اسنپ مبلغ ۸۰۰ ‌میلیون تومان بین ۸ مؤسسه‌ نیکوکاری تقسیم کرد. هدف این کمپین حفظ پایداری خدمات این مؤسسات در وضعیت‌های اقتصادی سخت بود و با شعار «با تو نیکوکاری ادامه‌دار می‌شه!» اجرا شد.

سامسونگ – کمپین «کودکان امید» برای هوشمندسازی مدارس

سامسونگ با اجرای کمپین «کودکان امید»، امکاناتی مانند کلاس‌های هوشمند، کتابخانه‌های گویا و مرکز مهندسی جوان در مناطق محروم ایران فراهم کرد. این پروژه در قالب مسئولیت اجتماعی شرکت سامسونگ در ایران اجرا شد و در سطحی ملی مطرح گردید.

وضعیت قانون‌گذاری CSR در ایران ۱۴۰۳–۱۴۰۴

در سال‌های اخیر، بحث مسئولیت اجتماعی شرکتی در ایران بیش از گذشته وارد فضای سیاست‌گذاری شده است. بسیاری از نهادهای نظارتی و وزارتخانه‌ها به‌ویژه در حوزه محیط‌زیست، انرژی و اشتغال جوانان، مقرراتی برای هدایت شرکت‌ها به سمت فعالیت‌های CSR تدوین کرده‌اند. این روند نشان می‌دهد که از ۱۴۰۳ به بعد، سازمان‌ها باید بیش‌ازپیش پاسخ‌گو و شفاف عمل کنند.

بازار و صنایع، از مهم‌ترین کنشگران در جوامع امروز هستند و بسیاری از چالش‌های اجتماعی و زیست‌محیطی… موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، نقشی ویژه برای جلوگیری از مخاطرات اجتماعی و زیست‌محیطی جهان پیدا کرده است. دولت‌های مختلف در ایران نیز در تنظیم‌گری این موضوع نتوانسته‌اند مؤثر عمل کنند.
منبع رسمی: (مرکز پژوهش‌های مجلس، ۱۴۰۱)

محورهای اصلی در قانون‌گذاری CSR ایران:

• الزام به گزارش‌دهی شفاف در پروژه‌های محیط‌زیستی و اجتماعی
• مشوق‌های مالیاتی برای شرکت‌های فعال در حوزه مسئولیت اجتماعی
• توجه ویژه به حقوق کارگران و عدالت سازمانی
• تقویت ارتباط CSR با اهداف توسعه پایدار ملی
• تمرکز بر شفافیت مالی و پاسخگویی در پروژه‌های اجتماعی

نتیجه‌گیری: آیا کسب‌وکار شما آماده اجرای مسئولیت اجتماعی است؟

دانستیم که CSR مخفف چیست و نمونه مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها نه‌تنها به بهبود جامعه کمک می‌کند، بلکه یک مزیت رقابتی و عاملی برای موفقیت پایدار طرح کسب وکار محسوب می‌شود. اجرای تکنیک‌های CSR می‌تواند باعث افزایش اعتماد عمومی، تقویت برند و ایجاد ارزش اقتصادی و اجتماعی شود. اکنون بهترین زمان برای اقدام و سرمایه‌گذاری در یک آینده پایدار است.