راهنمای تنظیم قرارداد فریلنسری و پروژه‌ای

دنیای فریلنسری و دورکاری، با تمام آزادی‌ها و انعطاف‌پذیری‌هایش، بدون داشتن یک چارچوب حقوقی مستحکم می‌تواند به کابوسی از عدم پرداخت‌ها، تغییرات بی‌پایان پروژه و اختلافات فرسایشی تبدیل شود. بسیاری از متخصصان تصور می‌کنند که توافقات شفاهی یا پیام‌های رد و بدل شده در شبکه‌های اجتماعی برای شروع همکاری کافی است، اما واقعیت حقوقی چیز دیگری را نشان می‌دهد. قرارداد فریلنسری سند هویت حرفه‌ای و تضمین‌کننده امنیت شغلی شماست. این سند نه تنها تعهدات طرفین را شفاف می‌کند، بلکه در روزهای بحرانی، تنها ابزار دفاعی شما در مراجع قضایی خواهد بود. در این راهنمای جامع، تمام زوایای پنهان تنظیم قراردادهای پروژه‌ای را بررسی می‌کنیم تا با خیالی آسوده، تنها بر تخصص خود تمرکز کنید.

ماهیت حقوقی قرارداد فریلنسری چیست؟

از منظر حقوقی، قراردادهای فریلنسری یا آزادکاری، معمولاً در قالب ماده ۱۰ قانون مدنی تفسیر می‌شوند. برخلاف قراردادهای استخدامی که تابع قانون کار هستند و کارفرما ملزم به پرداخت بیمه و سنوات است، در قرارداد پروژه ای رابطه خادم و مخدومی وجود ندارد. در اینجا، فریلنسر (پیمانکار) متعهد می‌شود که نتیجه‌ای مشخص را در بازه زمانی معین به کارفرما تحویل دهد.

این تفاوت بنیادین باعث می‌شود که بار مسئولیت تنظیم دقیق بندها مستقیماً بر دوش طرفین باشد. اگر در یک قرارداد استخدامی قانون کار از کارگر حمایت می‌کند، در قراردادهای دورکاری، “متن قرارداد” تنها قانون حاکم بین شماست. بنابراین، درک دقیق مفاهیم حقوقی و استفاده صحیح از عبارات، مرز بین یک پروژه موفق و یک شکست تجاری است.

ارکان حیاتی و بندهای ضروری در نمونه قرارداد فریلنسر

برای اینکه یک قرارداد از نظر حقوقی نافذ و اجرایی باشد، باید ارکان مشخصی داشته باشد. حذف هر یک از این بخش‌ها می‌تواند تفسیر قرارداد را با مشکل مواجه کند. در ادامه، بندهای کلیدی که باید در هر نمونه قرارداد فریلنسری وجود داشته باشد را تشریح می‌کنیم.

۱. مشخصات دقیق طرفین (The Parties)

اولین گام، احراز هویت است. اگر با شخص حقیقی قرارداد می‌بندید، نام، نام خانوادگی، کد ملی و آدرس دقیق پستی ضروری است. در مواجهه با اشخاص حقوقی (شرکت‌ها)، حتماً به شماره ثبت، شناسه ملی و نام صاحبان امضای مجاز دقت کنید. یکی از اشتباهات رایج، قرارداد بستن با “برند” به جای “شرکت” است؛ برندها شخصیت حقوقی مستقل ندارند و نمی‌توانند طرف قرارداد باشند.

۲. موضوع قرارداد و دامنه خدمات (Scope of Work)

این بخش، قلب قرارداد شماست. باید با جزئیات دقیق بنویسید که قرار است چه کاری انجام دهید. عبارات کلی مثل “طراحی سایت” یا “مدیریت اینستاگرام” سمی و خطرناک هستند. به جای آن باید بنویسید: “طراحی ۵ صفحه وب‌سایت شامل صفحه اصلی، درباره ما، تماس با ما، وبلاگ و فروشگاه با استفاده از وردپرس و قالب اختصاصی”.

تعریف دقیق دامنه کار (SOW) از پدیده مخرب “خزش محدوده” (Scope Creep) جلوگیری می‌کند؛ جایی که کارفرما مدام درخواست‌های جدیدی را بدون پرداخت هزینه اضافی مطرح می‌کند. اگر پروژه شما ابعاد گسترده‌ای دارد و شامل همکاری‌های پیچیده است، گاهی ساختار قرارداد به سمت قرارداد شراکت کاری متمایل می‌شود که شرایط متفاوتی نسبت به فریلنسری ساده دارد.

۳. مدت زمان اجرا و فازبندی (Timeline)

زمان شروع و پایان پروژه باید دقیقاً ذکر شود. برای پروژه‌های طولانی، حتماً از “مایل‌ستون” (Milestone) یا نقاط عطف استفاده کنید. مثلاً:

• فاز اول: تحویل وایرفریم (۱۰ روز پس از شروع)
• فاز دوم: طراحی گرافیکی (۱۵ روز پس از تایید فاز اول)
• فاز سوم: پیاده‌سازی و کدنویسی (۲۰ روز پس از تایید فاز دوم)

این کار باعث می‌شود تاخیرهای کارفرما در تایید هر مرحله، به پای تاخیر شما در تحویل نهایی نوشته نشود.

۴. مبلغ قرارداد و شرایط پرداخت (Payment Terms)

شفافیت مالی مهم‌ترین بخش برای فریلنسر است. آیا پرداخت ساعتی است یا پروژه‌ای؟ پیش‌پرداخت چقدر است؟ معمولاً دریافت ۳۰ تا ۵۰ درصد به عنوان پیش‌پرداخت در عرف قرارداد دورکاری رایج است. همچنین باید مشخص کنید که کسورات قانونی (مثل مالیات یا بیمه در صورت تعلق) بر عهده چه کسی است. اگر کارفرما پرداخت را به تاخیر انداخت، آیا جریمه دیرکرد تعلق می‌گیرد؟

در بسیاری از موارد، برای تضمین انجام تعهدات، طرفین مبلغی را به عنوان ضمانت تعیین می‌کنند. در ادبیات حقوقی، مفاهیم دقیقی برای این موضوع وجود دارد و پیشنهاد می‌شود حتماً درباره وجه التزام در قولنامه و قراردادها مطالعه کنید تا بدانید چگونه می‌توان خسارت ناشی از عدم انجام تعهد را به صورت مقطوع تعیین کرد.

۵. حفظ محرمانگی و مالکیت فکری (Confidentiality & IP)

کارفرمایان اغلب نگران اطلاعات حساس کسب‌وکار خود هستند. شما به عنوان فریلنسر ممکن است به دیتابیس مشتریان یا ایده‌های استارتاپی دسترسی داشته باشید. درج بند عدم افشای اطلاعات (Non-Disclosure) اعتمادساز است. گاهی اوقات حساسیت به قدری بالاست که نیاز به امضای یک قرارداد nda جداگانه وجود دارد.

از سوی دیگر، مالکیت معنوی اثر (مثلاً کدها یا طرح‌های گرافیکی) تا زمان تسویه حساب کامل باید متعلق به فریلنسر باقی بماند. این یک اهرم فشار قانونی برای دریافت حق‌الزحمه است.

طبق ماده ۱۰ قانون مدنی ایران: «قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده‌اند در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد نافذ است.»

این ماده قانونی به فریلنسرها اجازه می‌دهد تا هر توافقی (از جمله زمان‌بندی، نحوه پرداخت و شروط فسخ) را که مغایر با قوانین آمره کشور نباشد، در قرارداد خود بگنجانند و از حمایت قانونی برخوردار شوند.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی – قانون مدنی

جدول مقایسه قرارداد فریلنسری با قرارداد کار

درک تفاوت‌های این دو نوع قرارداد به شما کمک می‌کند تا انتظارات واقع‌بینانه‌ای از کارفرما داشته باشید و تعهدات اشتباهی را نپذیرید.

شرایط فسخ قرارداد و فورس ماژور

هیچ‌کس قرارداد را با نیت فسخ امضا نمی‌کند، اما پیش‌بینی روز مبادا ضروری است. در نمونه قرارداد پروژه ای، باید مشخص شود که در چه شرایطی طرفین حق فسخ دارند. مثلاً اگر کارفرما اطلاعات لازم را به مدت ۲ هفته تحویل ندهد، یا اگر فریلنسر کیفیت کار را رعایت نکند.

همچنین شرایط فورس ماژور (قوه قهریه) باید تعریف شود. اگر اینترنت کل کشور به مدت یک هفته قطع شد و شما نتوانستید پروژه را تحویل دهید، نباید جریمه شوید. این بند از شما در برابر حوادث غیرمترقبه محافظت می‌کند.

نکات طلایی برای نوشتن قرارداد حرفه‌ای

برای تنظیم قرارداد اصولی، نیازی نیست حتماً وکیل باشید، اما رعایت چند نکته می‌تواند سطح حرفه‌ای شما را بالا ببرد:

1. تعداد ویرایش‌ها (Revisions) را محدود کنید: مشخص کنید که کارفرما مثلاً حق دارد ۲ بار درخواست اصلاحیه رایگان داشته باشد و مازاد بر آن مشمول هزینه ساعتی است.
2. راه ارتباطی را مشخص کنید: برای جلوگیری از مزاحمت‌های خارج از تایم کاری، در قرارداد ذکر کنید که ارتباطات فقط از طریق ایمیل یا سیستم مدیریت پروژه انجام می‌شود.
3. حق امضا را چک کنید: مطمئن شوید شخصی که قرارداد را امضا می‌کند، از نظر قانونی مجاز به ایجاد تعهد برای شرکت است (معمولاً مدیرعامل یا اعضای هیئت مدیره).

باکس نمونه قرارداد فریلنسری (قالب خام)

در این بخش یک چارچوب استاندارد و ساده برای شروع کار ارائه شده است. توجه داشته باشید که این متن باید بر اساس نیازهای خاص پروژه شما شخصی‌سازی شود.

چالش‌های بیمه و مالیات در قراردادهای پروژه‌ای

یکی از مباحث پیچیده در قرارداد فریلنسری چیست؟ موضوع کسورات قانونی است. طبق قانون تامین اجتماعی، اگر قرارداد پیمانکاری باشد، ممکن است مشمول ضریب حق بیمه شود. اما برای فریلنسرهای حقیقی که به صورت انفرادی کار می‌کنند و ابزار کار متعلق به خودشان است، معمولاً با ارائه مفاصا حساب یا توافق شفاف در قرارداد، می‌توان از پیچیدگی‌های بیمه‌ای کاست. در مورد مالیات نیز، طبق قوانین جدید مالیاتی، درآمد فریلنسرها مشمول مالیات بر درآمد است و باید در سامانه مودیان یا اظهارنامه سالانه اعلام شود.

جدول چک‌لیست نهایی قبل از امضا

قبل از اینکه قلم را روی کاغذ بگذارید یا امضای الکترونیکی خود را ثبت کنید، این موارد را چک کنید:

تعریف فریلنسر (آزادکار) از دیدگاه مراجع بین‌المللی:
«فریلنسر فردی است که به صورت مستقل کار می‌کند و معمولاً به جای استخدام شدن توسط یک کارفرمای واحد، خدمات خود را به چندین مشتری ارائه می‌دهد. فریلنسرها به عنوان پیمانکاران مستقل طبقه‌بندی می‌شوند.»
این تعریف بر استقلال حرفه‌ای و عدم وابستگی سازمانی تاکید دارد که اساس تمایز قراردادهای فریلنسری از کارگری است.

Investopedia – Freelancer Definition

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

تنظیم یک نمونه قرارداد فریلنسری دقیق و اصولی، نه یک کاغذبازی اداری، بلکه سرمایه‌گذاری روی آرامش ذهنی و امنیت شغلی شماست. با شفاف‌سازی انتظارات، محدود کردن دامنه‌ی پروژه، تضمین پرداخت‌ها و پیش‌بینی شرایط بحرانی، شما از یک مجری ساده به یک شریک تجاری حرفه‌ای تبدیل می‌شوید. به یاد داشته باشید که قرارداد کامل وجود ندارد، اما قراردادی که ریسک‌های شناخته‌شده را پوشش دهد، بهترین دوست شما در مسیر پرچالش فریلنسینگ خواهد بود. پیش از شروع پروژه بعدی، حتماً وقتی را برای بازبینی و محکم‌کاری توافقات خود اختصاص دهید.